Laiklik Çeşitleri ve Türkiye'de Laiklik

Radikal Laiklik

Aşırı Laik(çi) Devletler radikal laikliği yani din dışı bir diktatörlüğü severler. İktidarda bulunan laik elitler bürokratlar reformistler veya devrimciler ideolojilerine çok bağlı oldukları için başka görüşlere tahammülleri olmaz. Bu durumda dinin bütün unsurlarıyla hem siyasî hayattan hem de sosyal ve ferdî hayattan ihraç edilmesi ve dinsizliğin yaygınlaştırılması gerekmektedir. Radikal laikçiler (ateistler) dünyevîleşme ve dinden tamamen bağımsızlaşma adına dinin
sosyal ve siyasî hayattaki etkisinin tamamen yok olmasını arzu ederler.
Devletin yanında toplumun da laik olması yönünde sürekli olarak
devrimlerin veya kamusal baskının yapılmasını savunurlar. Komünist
sistemlere bağlı eski Doğu Blok ülkelerinde bu tür laiklik uygulamaları
görülmüştür.

Kontrollü Laiklik

Böyle bir laik devlet Laikliği kendi kontrolünde tutan bir devlettir. Din işleriyle devlet işlerinin birbirinden ayrılmasından ziyade
dinin devlet tarafından baskı ve denetim altına alınmasıdır. Kişilerin
ferdî inançlarını ve ibadetlerini koruyan ve-fakat toplumsal ve siyasî
bir nitelik kazanmasını arzu etmeyen bir laiklik anlayışı burada
hâkimdir. Böyle bir laikçi uygulamada kamusal hayatta dinî simgeler kabul edilemez dinî hayat sadece özel alanda geçerli olmalıdır. Böyle bir laik sistemde dinî cemaatler özerk değildir. Diyanete siyaset ve hükümet hâkimdir. Yani
dinî cemaatlerin liderlerini ve din adamlarını siyasetçiler tayin eder.
Din hizmetleri böylece resmî kalıplar ve ideolojiler çerçevesinde memur
statüsünde din adamları tarafından yerine getirilir. Kısacası din siyasîleştirilir resmîleştirilir veya kamulaştırılır.

Demokratik Laiklik

Tarafsız Laik Devletler demokrasiyi benimsedikleri için din ve vicdan hürriyetini hem kapsam (özel-kamu alanı ayırımı yapmadan)
hem de dinî gruplar açısından (dinî cemaatler arasında ayırım yapmadan)
hiçbir sınırlama koymaksızın teminat altına alırlar. Demokratik ve laik
bir düzende devlet farklı din ve inançlara saygılıdır içişlerine karışmaz dinî cemaatler de devletin içişlerine karışmamakla beraber örgütlü bir sivil toplum (cemaat) olması hasebiyle diğer menfaat grupları gibi siyasî konularda fikirlerini demokratik bir ortamda serbestçe açıklar ve siyaseti kendi dünya görüşlerine göre etkilemeye gayret ederler. Bazı konularda devletle fikrî çatışmalara da girebilir
uzlaşma sağlanamadığı durumlarda dinî cemaatler halkı bu konularda
uyarabilir ve hükümetlere sivil muhtıra (oy vermeme tehdidi) verebilir.
Devlet dinî cemaatlerin eğitim sosyal hizmetler dinî ayin gibi faaliyetlerini engellemediği gibi bunlara maddî ve manevî destek de verebilir.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti ve Laiklik

Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Laiklik uygulamaları
kendine özgü çizgiler içerse de uygulamalar açısından yukarıda izah
edilen laiklik türlerinden hangisine acaba daha yakındır? Cumhuriyet ve
onun en önemli temellerinden biri olan laiklik
demokrasiye uygun bir şekilde mi icra edilmekte ya da
(radikal-kontrollü) laikliği korumak adına dindarların özgürlük alanı
daraltılmakta mıdır? Demokrasi ve özgürlük uğruna (radikal-kontrollü)
laiklikten vazgeçmek
Cumhuriyet için bir tehdit olarak algılandığına göre demokratik laiklik
anlayışına hiçbir surette izin verilmeyecek mi? Ramazan ve Kurban
Bayramları gibi İslâm dininin bayramlarının resmî tatil olduğu bir
ülkede bir taraftan dindar (Hıristiyan
Yahudi veya Müslüman) olup olmadığına bakmaksızın herkesi Müslümanlar
gibi dinî bayram yapmaya zorlayacaksın ama diğer taraftan da Cuma
namazına gitmek isteyen kamu personelini veya kamu alanında başörtülü
olarak çalışmak isteyen bir bayanın meslekî kariyerini engelleyeceksin.
Bu nasıl bir laik devlet modelidir? Türkiye Cumhuriyeti için yeni bir
laik model tanımı yapmak kaçınılmazdır.

Prof. Dr. Ali Seyyar (Sosyal Siyaset Uzmanı)